σκαφόποδα

Ομοταξία θαλάσσιων μαλάκιων, που περιλαμβάνει σήμερα 150 περίπου είδη συγκεντρωμένα σε δύο οικογένειας. Τα σ. ζουν μέσα σ’ ένα λείο όστρακο, που μοιάζει με μικρό χαυλιόδοντα, το ευρύτερο τμήμα του οποίου είναι στερεωμένο στο βυθό· από το λεπτό άκρο, τρύπιο και αυτό και στραμμένο προς τα πάνω, αποβάλλεται το νερό, που χρησιμοποιείται για την αναπνοή, και οι ουσίες που πρέπει ν’ απορριφθούν. Το σώμα μπορεί να συσταλεί αξιοσημείωτα μπαίνοντας στο εσωτερικό του όστρακου. Για τη σύλληψη των πρωτόζωων με τα οποία τρέφονται, τα σ. χρησιμοποιούν ιξώδη και συσταλτά νημάτια· κοντά σ’ αυτά βρίσκεται το στόμα, που είναι εφοδιασμένο με ξύστρο, τα στοιχεία του οποίου είναι διατεταγμένα σε εγκάρσιες σειρές με πέντε μικρά δόντια η καθεμιά. Η καρδιά, πολύ υποτυπώδης, αποτελείται από μια απλή συσταλτή κοιλότητα· η κυκλοφορία του αίματος είναι λιμναίου τύπου, γιατί τα σ. δεν έχουν αρτηρίες και φλέβες. Επειδή λείπουν τα βράγχια, η λειτουργία της αναπνοής γίνεται από το εσωτερικό τοίχωμα του μανδύα, το οποίο διαρρέεται με άφθονο αίμα: ο μανδύας αυτός περιβάλλει το σύνολο των σπλάχνων και, εξαιτίας του σωληνοειδούς σχήματός του, στέλνει το νερό από το ευρύ κατώτερο άνοιγμα, στο ανώτερο και λεπτό του όστρακου. Τα μικρά αυτά μαλάκια, που δεν έχουν μάτια, έχουν ξεχωριστά φύλα και είναι ωοτόκα· η γονιμοποίηση γίνεται στο νερό. Το γένος που έχει μελετηθεί περισσότερο είναι το δεντάλιο, κοινό στη Μεσόγειο. Είναι γνωστά 300 περίπου είδη απολιθωμένων σ., μερικά από τα οποία έζησαν κατά το σιλούριο, δηλαδή εδώ και 350 περίπου εκατομμύρια χρόνια. Σ. βρέθηκαν σε όλα σχεδόν τα ευρωπαϊκά κράτη. Σκαφόποδο του γένους δεντάλιο και γραφική απεικόνισή του: 1) όστρακο· 2) γονάδες· 3) ηπατοπάγκρεας· 4) ξύστρο· 5) πόδι· 6) στόμα· 7) θύσανοι. Σκαφόποδο του γένους δεντάλιο: Τμήμα του οστράκου του μένει βυθισμένο στην άμμο.

* * *

τα, Ν

(ζωολ.-παλαιοντ.) μικρή ομοταξία θαλάσσιων μαλακίων, που είναι γνωστά από το δεβόνιο μέχρι σήμερα, με 350 περίπου είδη κατανεμημένα σε 4 γένη, χαρακτηριστικότερο από τα οποία είναι το δεντάλιο, έχουν σώμα επίμηκες αμφίπλευρα συμμετρικό, με σωληνόμορφο μανδύα και επιδερμική αναπνοή, και είναι θαλάσσια βενθονικά ζώα που ζουν βυθισμένα μέσα στην άμμο, από τα αβαθή νερά μέχρι και σε βάθη 4.000 μέτρα.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. αγγλ. scaphopoda < scapho- (< scaphoid < σκαφοειδής) + -poda (< πούς, ποδός)].